Alekisanda ũrĩa Mũnene
1 Alekisanda wa Makedonia mũrũ wa Filipu, nĩoimire Makedonia agĩthiĩ akĩrũa na Dario mũthamaki wa Perisia na Media akĩmũhoota. Arĩĩkia kũmũhoota agĩtuĩka mũthamaki ithenya rĩake, na akĩonganĩrĩria ũthamaki ũcio na wake wa Kĩngiriki.
2 Agĩkĩhũũrana mbaara nyingĩ, na akĩĩgwatĩra matũũra marĩa mairigĩirwo na thingo cia hinya, na akĩũraga athamaki aamo.
3 Agĩgĩthiĩ na mbere kũharagania mabũrũri marĩa maarĩ mbere yake, na arĩĩkia kũhoota thĩ yothe, agĩĩtĩĩa na agĩtũũgĩria mũno.
4 Agĩcooka agĩthondeka mbũtũ nene ya ita akĩĩnyiitĩra ng’ongo nyingĩ o na mabũrũri na athamaki, na oothe magĩtuĩka a kũmũrutagĩra igooti.
5-7 Na rĩĩrĩ, Alekisanda arĩĩkia gwathana mĩaka ikũmi na ĩĩrĩ, akĩiigĩrĩra ũrĩrĩinĩ wake akĩiguaga ta e hakuhĩ gũkua. Agĩgĩĩta ndungata ciake, na andũ a bata arĩa maakũranĩire naake kuuma e mũnyiinyi, akĩmagayania ũthamaki wake wothe o mũndũ rũgongo rwake.
8 Naake arĩĩkia gũkua, ndungata icio ciake ikĩambĩrĩria gwathana
9 o mũndũ rũgongo rwake. Na oothe o mũndũ agĩtuĩka mũthamaki, na thuutha wao njiarwa ciao igĩthiĩ na mbere gwathana mĩaka mĩingĩ. Nao magĩtũma maũndũ maingĩ mooru meekĩke bũrũriinĩ wothe.
Anitioku Epifane na Ayahudi akararia
10 Na rĩĩrĩ, Anitioku Epifane mũrũ wa mũthamaki Anitioku wa gatatũ wa Siria aarĩ mũũru mũno. Ũcio aarĩ ũmwe wa rũciaro rwa athamaki acio, na nĩanyiitĩĩtwo agatwarwo Roma mbere ya ataanatuĩka mũthamaki mwaka wa 137wa ũthamaki wa Angiriki.
11 Matukũinĩ macio nĩkweyumĩririe gĩkundi kĩa Ayahudi mĩgarũka na gĩkĩhĩtithia andũ aingĩ mũno. Gĩgĩkiuga atĩrĩ, “Ũkaai tũthondeke kĩrĩĩkanĩro na ndũũrĩrĩ ici itũthiũrũrũkĩirie, nĩ ũndũ kuuma rĩrĩa twametheemire hatirĩ ũndũ mwega tuoneete tiga o mathĩĩna matheri.”
12 Matua macio magĩĩtĩkanĩrio nĩ andũ aingĩ,
13 na amwe aao magĩthiĩ gũthaitha mũthamaki, naake akĩmeetĩkĩria marũmagĩrĩre mĩtugo ya andũ acio a ndũũrĩrĩ.
14 Magĩgĩcooka magĩaka nyũmba nene mũno ya mĩthaako kũu Jerusalemu o ta iria ciakĩĩtwo nĩ Angiriki bũrũriinĩ wao.
15 Nao Ayahudi makĩhithania na wara kũrua kwao na magĩtiganĩria kĩrĩĩkanĩro kĩrĩa gĩtheru. Makĩgwatanĩra na andũ acio a ndũũrĩrĩ maũndũinĩ maingĩ mooru.
Anitioku gũtharĩkĩra Misiri
16 Na rĩĩrĩ, Anitioku arĩĩkia gwĩkinyĩra ta mũthamaki, agĩgĩtua atĩ ahũũre bũrũri wa Misiri nĩguo aathage mabũrũri macio meerĩ.
17 Agĩgĩtharĩkĩra Misiri ehotoreete mũno na gĩkundi kĩa meeri na mbũtũ nene ya ita ĩrĩa yarĩ na ngaari cia mbarathi, njogu na thigari cia mbarathi.
18 Naake akĩhũũrana na Putolemi mũthamaki wa Misiri, naake Putolemi agĩtoorio akĩũra, na thigari ciake nyingĩ mũno ikĩũragwo.
19 Anitioku agĩkĩĩnyiitĩra matũũra mairigĩirwo na thingo cia hinya ma bũrũri wa Misiri, na magĩkuua indo nyingĩ mũno.
Anitioku kũnyariira Ayahudi
20 Na rĩĩrĩ, mwaka wa 143thuutha wa Anitioku arĩĩkia kũhoota Misiri, agĩcooka akĩgarũrũkĩra Isiraeli na itũũra rĩa Jerusalemu na hinya mũno.
21 Agĩtoonya Hekaarũinĩ aiyũrĩĩtwo nĩ mwĩtĩĩo mũingĩ agĩkuua kĩgongoona kĩa thahabu, mĩtĩ ya gũcuurio mataawa na indo ciothe ciayo.
22 Ningĩ agĩkuua meetha ĩrĩa yaigagĩrĩrwo mĩgate ĩrĩa mĩamũre, ikombe, mbakũri, tũnyũngũ twa thahabu twa gũcinĩra ũbaani, mbathiya, iraũni na magemio ma thahabu marĩa maarĩ hau mbere ya Hekaarũ akĩmĩtiga ĩtarĩ kĩndũ.
23 O na agĩkuua betha na thahabu, na indo ciothe iria ciarĩ cia bata o na ũtonga wothe ũrĩa waigĩĩtwo thitoo.
24 Indo icio ciothe agĩcitwara bũrũri wake. Agĩgĩtiga ooraga andũ aingĩ na ũhoro ũcio ũgĩtũma etĩĩe mũno.
25 Na rĩĩrĩ, kũu bũrũri wothe wa Isiraeli gũkĩiyũra kĩrĩro kĩnene mũno.
26 Aathani na atongoria oothe magĩĩthikĩra nĩ kĩeha,
airĩĩtu na aanake oothe makĩhinyĩrĩrĩka mũno,
ũthaka wa atumia aitũ ũgĩthira.
27 Ahikania oothe makĩina nyĩmbo cia mathiko,
na ahiki oothe magĩikara o mũndũ ũrĩrĩinĩ wake maiyũrĩĩtwo nĩ macakaya.
28 Andũ oothe a nyũmba ya Jakubu makĩiyũrwo nĩ thoni
na thĩ yothe ĩgĩthingitha ĩgĩcakaĩra atũũri aayo.
29 Na rĩĩrĩ, mĩaka ĩĩrĩ yathira, Anitioku agĩtũma thigari nyingĩ kuuma Masia igatharĩkĩre matũũra ma Juda. Hĩndĩ ĩrĩa thigari icio ciakinyire Jerusalemu,
30 mũtongoria wacio akĩaranĩria na andũ nĩguo matume ndũgũ no nĩkũheenia aamaheenagia. Thuutha ũcio agĩtharĩkĩra itũũra rĩu akĩrĩhũũra na hinya, akĩũraga Aisiraeli aingĩ mũno.
31 Agĩcooka agĩkuua indo nyingĩ kuuma itũũrainĩ rĩu rĩterĩgĩrĩire, akĩrĩcina na mwaki, akĩmomoranga mĩako na thingo ciarĩo.
32 Ningĩ agĩcooka arĩ hamwe na thigari ciake, magĩtaha atumia na ciana magĩtuĩka mĩgwate na magĩkuua o na mahiũ.
33 Magĩcooka magĩaka rĩngĩ itũũra rĩa Daudi na thingo cia hinya, na magĩaka mĩnaara mĩraaya na igũrũ, makĩrĩtua mũciĩ wao wa kwĩhithaga.
34 Kũu nĩkuo maigire Ayahudi arĩa maarĩ mĩgarũka marĩ atongoria, nao makĩĩyenjera kuo.
35 Ningĩ magĩcooka makĩreehe indo ciothe cia mbaara na irio nyingĩ, na indo iria ingĩ maatahĩĩte kuuma Jerusalemu, magĩciiga mũciĩinĩ ũcio wa kwĩhitha. Mĩgarũka ĩyo ĩgĩtuĩka ũgwati mũnene.
36 Mũciĩ ũcio ũgĩtuĩka kũndũ gwa kũhithũkagĩra Hekaarũ, ũgĩtuĩka thũ nene ya bũrũri wa Isiraeli mahinda moothe.
37 Andũ mataarĩ na ũũru makĩũragĩrwo mĩenainĩ yothe ya kĩgongoona;
naho Handũ Harĩa Hatheru hagĩthaahio nĩ ooragani acio.
38 Andũ a Jerusalemu makĩũra nĩgwĩtigĩra,
Jerusalemu rĩgĩtuĩka itũũra rĩaikaragwo nĩ ageni,
rĩgĩtuĩka itũũra igeni harĩ Aisiraeli,
nao magĩkĩrĩtiganĩria.
39 Hekaarũ yarĩo yatigĩĩtwo ĩ theri o ta werũ;
thigũkũ ciarĩo ciatuĩkĩĩte o macakaya matheri.
Gĩkeno gĩa Thabatũ gĩatuĩkĩĩte ta ũndũ wa thoni,
gĩtĩĩo kĩarĩo gĩatuĩkĩĩte o kĩnyũrũri gĩtheri.
40 Thoni ciarĩo cianeneheete o ta riiri warĩo wa mbereinĩ
naguo mwĩtĩĩo warĩo watuĩkĩĩte o macakaya matheri.
41-43 Ningĩ Anitioku agĩcooka agĩathana atĩ ndũũrĩrĩ ciothe wathaniinĩ wake itiganĩrie mĩtugo yacio na ndini ciacio ciikare irĩ kĩndũ kĩmwe. Nao andũ a ndũũrĩrĩ o na Aisiraeli aingĩ magĩĩtĩkania na itua rĩu. Magĩkĩgwatanĩra na ũndini ũcio wa ndũũrĩrĩ, makarutagĩra mĩhianano magongoona o na matianacooka kũrũmbũyania rĩngĩ na mũthenya wa Thabatũ.
44 Ningĩ mũthamaki agĩcooka akĩrekia ndungata Jerusalemu o na matũũrainĩ moothe ma Judea na watho atĩ andũ oothe marũmĩrĩre mĩtugo ĩyo yarĩ mĩgeni bũrũriinĩ wao.
45 Agĩcooka akĩmakaania gũkaanaruta magongoona marĩa maarutagwo Hekaarũinĩ ma njino, magongoona ma irio, na magongoona ma ndibei.
46 Ningĩ agĩcooka agĩathana atĩ mũthenya wa Thabatũ o na mĩthenya ya Thigũkũ ĩtuĩke mĩthenya ya kũrutagwo wĩra.
47 Ayahudi magĩathwo maakĩre mĩhianano igongoona nyingĩ kũu Hekaarũinĩ makarutagĩra magongoona ma ngũrũe kuo o na nyamũ ingĩ i thaahu. Ũndũ ũcio ũgĩgĩthaahia Hekaarũ o na indo iria theru ciarĩ kuo.
48 Ningĩ magĩkaanio kũruithia ciana ciao cia tũhĩĩ, makĩĩrwo megwatie thaahu na njĩra ciothe,
49 nĩguo mariganĩrwo nĩ watho ũrĩa Mwathani aamaheire na kanua ka Musa o na maage kũrũmia irĩra ciaguo.
50 Mũndũ o wothe waregaga gwathĩkĩra watho wa mũthamaki no kũũragwo ooragagwo.
51 Hamwe na gwathana ũguo mũthamaki nĩathuurire atongoria a kũroraga andũ oothe a Judea, na agĩatha andũ oothe marutagĩre ngai cia mĩhianano magongoona.
52 Nao Ayahudi aingĩ makĩĩhotora gũtirika watho nĩguo maathĩkĩre atongoria acio. Magĩgĩtũma bũrũri wothe ũgwatwo nĩ thaahu nĩ ũndũ wa waganu ũcio wao.
53 Ningĩ mũtugo ũcio wao ũgĩtũma Ayahudi arĩa eetĩkia mehithe o kũrĩa mangĩahotire kwĩhitha.
54 Na rĩĩrĩ, mũthenya wa ikũmi na ĩtaano wa mweri wa Kisilevu mwaka wa 145, mũthamaki Anitioku agĩaka “Kĩndũ kĩ na Thaahu na Magigi” o hau kĩgongoonainĩ kĩa Hekaarũ, na agĩakithia igongoona cia ngai cia mĩhianano matũũrainĩ moothe ma Judea.
55 Namo magongoona ma ũbaani makĩrutĩrwo mĩromoinĩ ya nyũmba o na barabarainĩ ciothe.
56 Ningĩ mabuku moothe ma watho magĩtembũrangwo na magĩcinwo na mwaki.
57 Mũndũ angĩonirwo na mabuku macio matheru, o na kana ahingie Watho wa Musa no kũũragwo ooragagwo ta ũrĩa mũthamaki aathanĩĩte.
58 Kwoguo Aisiraeli makĩhatĩrĩrio mũno matukũ maingĩ kũu matũũrainĩ nĩ andũ acio aaganu.
59 Na rĩĩrĩ, mũthenya wa mĩrongo ĩĩrĩ na ĩtaano wa mweri ũcio wa Kisilevu, andũ acio ooru makĩrutĩra magongoona kĩgongoonainĩ kĩrĩa gĩathondekeetwo gĩkaigwo igũrũ wa kĩgongoona kĩrĩa kĩarĩ Hekaarũinĩ.
60 Nao atumia arĩa meetĩkĩrĩĩtie ciana ciao iruithio makĩũragwo o ta ũrĩa watho woigĩĩte.
61 Ciana icio ciao ciacuuririo na ngingo ciacio, nao andũ a mĩciĩ ĩrĩa cioimĩĩte o na aruithia oothe makĩũragwo.
62 No rĩĩrĩ, Aisiraeli aingĩ makĩregana na itua rĩa mũthamaki na makĩrega kũrĩa irio icio cia magongoona ma thaahu.
63 Nao oothe makiuga no makuire handũ ha gwĩthaahia na irio icio ciarĩ na thaahu kana mathũũkie kĩrĩĩkanĩro kĩrĩa gĩtheru, nao makĩũragwo aingĩ mũno.
64 Naake Ngai akĩnyariira Aisiraeli mũno tondũ nĩmaamũraakarĩĩtie.