Anitioku wa Kana gũkua
1 Na rĩĩrĩ, rĩrĩa mũthamaki Anitioku aatuĩkanagĩria bũrũri wa Mesopotamia, akĩigua atĩ bũrũriinĩ wa Perisia kwarĩ na itũũra rĩetagwo Elimaisi na nĩrĩoĩkaine mũno nĩ ũndũ wa ũtonga wa betha na thahabu.
2 O nayo hekaarũ ĩrĩa yarĩ kuo yaiyũrĩĩte ũtonga wa ngo cia thahabu, na nguo cia cuuma cia kũgitĩra gĩthũri, o na indo cia mbaara. Ũtonga ũyũ wothe watigirwo kuo nĩ mũthamaki wa Makedonia wetagwo Alekisanda mũrũ wa Filipu, na nĩ we warĩ wa mbere gũtuĩka mũthamaki wa Angiriki.
3 Naake Anitioku agĩũka kũgeria kũhũũra itũũra rĩu, na akĩgeria gũkuua indo ciakuo, no ndahotire nĩ ũndũ eene kuo nĩmaamenyeete mũbango wake o kabere.
4 Magĩkĩhũũrana naake, o nginya akĩũra agĩcooka Babiloni aconokeete mũno.
5 Na rĩĩrĩ, arĩ Perisia, agĩkorwo nĩ mũrekio akĩmwĩra atĩ thigari iria aarekeetie Judea nĩciarĩĩkĩĩtie kũhootwo.
6 Naake Lisia na thigari ciake njamba nĩmaarĩĩkĩĩtie kũhũndũrwo nĩ Ayahudi makoora, nĩ ũndũ Ayahudi nĩmaarĩkĩĩtie kwĩyaka makĩria na indo ingĩ cia mbaara, na indo ingĩ cia bata, o na indo ingĩ iria maarĩĩkĩĩtie gũtaha kuuma kũrĩ ita cia Siria iria maarĩĩkĩĩtie kũhoota.
7 Ningĩ Ayahudi nĩmaarĩĩkĩĩtie kũmomora Kĩndũ Kĩ na Thaahu na Magigi kĩrĩa Anitioku aakĩĩte kĩgongoonainĩ kũu Jerusalemu. O na nĩmaarĩĩkĩĩtie gwaka thingo cia hinya ithiũrũrũkĩirie Hekaarũ o ta tene o na makairigĩra na thingo cia hinya itũũra rĩa Bethizuri, rĩmwe rĩa matũũra ma mũthamaki.
8 Rĩrĩa mũthamaki aiguire ũhoro ũcio, akĩmaka na akĩinaina mũno. Agĩthiĩ agĩkoma ũrĩrĩinĩ wake arũarĩĩte nĩ kĩeha nĩ ũndũ maũndũ matiathiĩte ũrĩa eendaga.
9 Agĩgĩkoma kũu ũrĩrĩinĩ wake matukũ maingĩ o agĩthithimũkagwo nĩ kĩeha, o nginya akĩmenya atĩ aarĩ hakuhĩ gũkua.
10 Agĩgĩĩta araata aake oothe, nao mooka akĩmeera atĩrĩ, “Nĩnjũrĩĩtwo nĩ toro, o nayo ngoro yakwa nĩĩritũhĩirwo nĩ kĩeha na kĩmako.
11 Rĩu ngoreetwo ngĩũria kĩrĩa gĩtũmĩĩte mathĩĩna maya mangorere na hinya ũguo, na nĩguo ndirendeetwo nĩ andũ hĩndĩ ĩrĩa ndĩraarĩ mũthamaki.
12 Rĩu-rĩ, nĩndaririkana maũndũ mooru marĩa ndeekire Jerusalemu, rĩrĩa ndakuuire indo cia betha na cia thahabu, na rĩrĩa ndatharĩkĩire andũ a Judea hatarĩ na gĩtũmi.
13 Nĩkĩo nĩndamenya gĩtũmi kĩa mathĩĩna maya mangorereire, na rĩu ngũkua o ũguo itarĩ kĩene ndĩ bũrũriinĩ mũgeni.”
14 Agĩcooka agĩĩta Filipu, ũmwe wa araata aake akĩmũtua mũrũũgamĩrĩri wa ũthamaki wake wothe.
15 Akĩmwĩkĩra thũmbĩ na kanjũ ya ũnene na gĩcũhĩ gĩa ũthamaki na akĩmwatha ahaarĩrie mũrũ wake ũrĩa wetagwo Anitioku wa Gataano o nginya agaatuĩka mũthamaki.
16 Mũthamaki Anitioku agĩgĩkuĩra kũu mwaka wa 149.
17 Rĩrĩa Lisia aiguire atĩ mũthamaki nĩakuĩte, agĩgĩtua Anitioku mũũrũwe ũrĩa mũnyiinyi mũthamaki ithenya rĩa ithe. Naake akĩmũtua Eupatori nĩ ũndũ nĩ we wamũrereete kuuma e mũnyiinyi.
Mbaara cia Ayahudi na Lisia na Anitioku wa Gataano
18 Hĩndĩ ĩyo, andũ arĩa maatũũraga nyũmbainĩ cia hinya cia kwĩhitha kũu Jerusalemu, no maakĩragĩrĩria kũhingĩrĩria andũ a Isiraeli kũu kĩgongoonainĩ gĩa Hekaarũ na magĩikara makĩmarutagĩra haaro na magĩteithagĩrĩria andũ a ndũũrĩrĩ.
19 Naake Judasi agĩgĩtua atĩ no nginya maniinwo na kwoguo agĩcookanĩrĩria andũ oothe hamwe nĩguo matuunyane nyũmba icio ciakĩĩtwo cia hinya.
20 Nao andũ acio magĩtharĩkĩra nyũmba icio cia hinya mwaka wa 150na magĩciakĩrĩra ngathĩ na indo ingĩ cia hinya cia gũtharĩkĩra thũ.
21 No rĩĩrĩ, amwe a arĩa maahingĩrĩirio makĩũra, nao marĩĩkia gwĩturanĩra na Ayahudi arĩa mĩgarũka, magĩthiĩ kwĩ mũthamaki makĩmwĩra atĩrĩ,
22 “Mũthamaki, ũkwenda gũikara wetereire kinya rĩ nĩguo ũrũũgamĩrĩre kĩhooto na ũrĩhĩrie araata aitũ?
23 Ithuĩ nĩtwehaarĩirie gũtungatĩra thooguo, tũgĩathĩkĩra uuge wake o na tũgĩathĩkĩra matua maake.
24 No rĩĩrĩ gũtirĩ wega tuonire o tiga kũmenwo nĩ andũ a bũrũri witũ. Tondũ rĩĩrĩ, nĩmooragire andũ aitũ arĩa moonire na magĩkuua ũtonga witũ wothe.
25 No rĩĩrĩ, to ithuĩ ithuiki mathĩĩnĩĩtie nĩmathĩĩnĩĩtie o na andũ arĩa maariganĩĩtie nao.
26 Rĩu ihinda rĩĩrĩ nĩgũthiũrũrũkĩria mathiũrũrũkĩirie mũciĩ ũrĩa mwake na thingo cia hinya ũrĩa wĩ Jerusalemu nĩguo maũtuunyane. Ningĩ nĩmairigĩire Hekaarũ o na Bethizuri na thingo cia hinya.
27 Mũthamaki witũ, ũngĩaga kũmagiria na ihenya, nĩmegwĩka maũndũ maingĩ, na ndũkaahota kũmagirĩrĩria.”
28 Rĩrĩa mũthamaki aiguire ũguo akĩng’ũrĩka mũno. Agĩgĩcookanĩrĩria atongoria oothe a mbaara, thigari cia mbarathi, o na araata aake.
29 Agĩcooka agĩkombora thigari ingĩ kuuma mabũrũri mangĩ o na kuuma icigĩrĩrainĩ cia Ngiriki.
30 Naguo mũigana wa thigari ciake warĩ taũũ: Thigari ngiri igana (100,000) iria ciathiaga na magũrũ, thigari ngiri mĩrongo ĩĩrĩ (20,000) cia mbarathi, na njogu mĩrongo ĩtatũ na igĩrĩ iria cioĩ kũrũa mbaara.
31 Nao magĩtuĩkanĩria Idumea, magĩthiĩ magĩthiũrũrũkĩria itũũra rĩa Bethizuri. Makĩhũũrana mbaara nene matukũ maingĩ, magĩcooka magĩaka indo ingĩ cia hinya cia kũhithũkĩra thũ ciao. Nao Aisiraeli arĩa maatũũraga Bethizuri makĩĩgitĩra mũno, makĩrũa na hinya, magĩcina ngathĩ icio o na indo icio cia kũmahithũkĩra.
32 Naake Judasi na thigari ciake makiuma mũciĩ wa kwĩhithaga ũrĩa warĩ Jerusalemu magĩthiĩ magĩaka kambĩ Bethi Zakaria mang’ethanĩirie na kambĩ ya mũthamaki.
33 Naake mũthamaki na thigari ciake magĩũkĩra rũũciinĩ rũũrũ rũngĩ magĩthiĩ mahiũhĩĩte, magĩkinya Bethi Zakaria. Naarĩ kũu thigari ciake ikĩĩbanga wega nĩguo irũe, igĩcooka ikĩhuuha tũrumbeeta.
34 Nacio njogu igĩkundio ngogoyo ya mĩthabibũ na ya ndare.
35 Njogu iria ciarĩ na hinya ciaheirwo thigari iria ithiaga na magũrũ. Thigari ngiri ĩmwe (1,000) ciaheeyagwo njogu ĩmwe nacio ciakoragwo ciĩyoheete gako ga kũgitĩra gĩthũri na igeekĩra ngobia ya cuuma. Hamwe na icio nĩcieturanagĩra na thigari ingĩ magana mataano (500) cia mbarathi.
36 Nacio thigari icio magana mataano (500) ciathiaga irangĩire njogu ĩyo o harĩa hoothe yathiaga itekũmĩeherera.
37 O njogu yakĩrĩirwo mũnaara wa mbaaũ wa kũmĩgitĩra ĩkaũguucagia wohanĩĩtio nayo na matamu meega. Ningĩ o njogu yathiaga ĩkuuĩĩte thigari ithatũna ndereba wa kana.
38 Ningĩ Lisia agĩcooka akĩbanga thigari iria ciatigarĩĩte cia mbarathi mĩena na mĩena nĩ geetha ihotage kũgitĩrwo rĩrĩa ikũingata thũ nĩ thigari icio cia magũrũ.
39 Na rĩĩrĩ, rĩrĩa riũa rĩarathire rĩacina ngo cia thahabu na cia igera, ngo icio ciao ikĩmũrĩka irima na ciamenamenũkaga ta imũrĩ igwakana.
40 Gĩkundi kĩmwe gĩa thigari kĩabangĩĩtwo irĩmainĩ kũrĩa gũtũũgĩru, na kĩrĩa kĩngĩ magũrũinĩ ma irima. Nao magĩgĩthiĩ na mbere kũrĩ thũ oothe hamwe me na ũcamba na mebangĩĩte wega.
41 Rĩrĩa andũ oothe maiguire mũrurumo wa thigari icio nyingĩ na njamba igĩthiĩ, na makĩigua ũrĩa ngo ciahũũrithanagio nĩ thigari icio, makĩmaka mũno.
42 Na rĩĩrĩ, Judasi na thigari ciake magĩthooria mbaara, makĩũraga thigari cia mũthamaki magana matandatũ.
43 Naake Eleazaru Avarani rĩrĩa oonire njogu ĩmwe ĩ nene gũkĩra iria ingĩ, na ĩgemeetio ta yagemeeirio mũthamaki, agĩciiria atĩ yakuuĩĩte mũthamaki.
44 Naake akĩĩheana nĩguo ahonokie andũ aake nĩguo egĩĩre igweta.
45 Agĩteng’era oomĩrĩirie na kũrĩ njogu ĩyo yarĩ gatagatĩ ga thigari cia magũrũ, akĩũragaga thigari ciothe iria aakoraga mwena wake wa ũrĩo kana wa ũmotho agĩcitigaga igũĩte na thuutha wake.
46 Naake Eleazaru agĩthiĩ na kũu rungu rwa njogu ĩyo akĩmĩtheeca, nayo ĩkĩmũgũĩra agĩkuanĩra nayo.
47 Rĩrĩa Ayahudi moonire ũrĩa thigari cia mũthamaki ciarĩ na hinya o na ũcamba wa kũrũa magĩcooka na thuutha.
48 Naake mũthamaki na thigari ciake magĩthiĩ magĩtharĩkĩra Jerusalemu. Nao magĩthiũrũrũkĩria Judea na Jerusalemu guothe.
49 Naake mũthamaki na Ayahudi arĩa maatũũraga Bethizuri magĩĩtĩkanĩria kũgĩe thaayũ. Nao Ayahudi magĩĩtĩkĩra kuuma kuo tondũ gũtiarĩ na irio cia kũmaigana hĩndĩ ĩyo maathiũrũrũkĩirio, nĩ ũndũ mwaka ũcio warĩ mwaka wa kũrekanĩrĩria rĩrĩa mĩgũnda ĩtaarĩmagwo.
50 Kwoguo mũthamaki agĩtũũra Bethizuri na akĩiga mbũtũ cia thigari kũu cia kũrangagĩra.
51 Agĩthiũrũrũkĩria Hekaarũ kwa ihinda iraaya. Agĩcooka agĩaka ngathĩ cia hinya na indo ingĩ cia gũtharĩkĩra, na agĩthondeka igũtha cia gũikia mahiga na mwaki na indo ingĩ cia hinya cia gũikia matimũ o na ngomongo cia mahiga.
52 Nao Ayahudi acio maatharĩkĩirwo magĩthondeka indo ingĩ cia mbaara cia kwĩgitĩra harĩ thũ ciao. Nayo mbaara ĩkĩrũwo ihinda iraaya.
53 No rĩĩrĩ, gũtiarĩ na irio ciatigarĩĩte thitoo nĩ ũndũ kwarĩ mwaka wa kũrekanĩrĩria. Nao andũ a ndũũrĩrĩ arĩa moorĩĩte magooka gũikara Judea, nĩmaarĩĩte irio ciothe iria ciatigarĩĩte.
54 Na rĩĩrĩ, no andũ aniini maatigarĩĩte kũu Hekaarũinĩ nĩ ũndũ wa ũrĩa ng’aragu yaneneheete. Amwe aao nĩmaarĩĩkĩĩtie gũcooka mĩciĩinĩ kwao.
55 Ihinda rĩu Filipu ũrĩa wathuurĩĩtwo nĩ mũthamaki Anitioku atĩ ahaarĩrie mũũrũwe Anitioku o nginya agaatuĩka mũthamaki,
56 agĩcooka oimĩĩte Perisia na Media. Naake Lisia aamenya atĩ Filipu nĩacookeete na thigari nyingĩ nĩguo enyiitĩĩre ũthamaki,
57 akĩbanga kũũra. Agĩkĩĩra mũthamaki Anitioku ũcio aahaaragĩria na atongoria aake a mbaara na thigari ciake cia mbaara atĩrĩ, “Ithuĩ rĩu no kwaga tũraaga hinya na tũtirĩ na irio cia gũtũigana, na itũũra rĩĩrĩ tũrenda kwĩgwatĩra tũtingĩrĩhoota tondũ nĩrĩgitĩre wega. Hamwe na ũguo twĩ na maũndũ maitũ ithuĩ eene matũhatĩrĩirie na mekwenda gwĩciirio na kinyi.
58 Nĩ ũndũ ũcio rekeei tũrĩe irĩĩko cia thaayũ na Ayahudi o na bũrũri wao wothe.
59 Nĩ wega tũmeetĩkĩrie marũmagĩrĩre mawatho na mĩtugo yao o ta mbere. Nĩ ũndũ tiga nĩ ithuĩ twamatoonyereire tũkĩhũũra mĩtugo na mawatho maao, matingĩrĩ na haaro nene ũũ.”
60 Naake mũthamaki na atongoria aake a mbaara magĩĩtĩkania na ũguo kwagaathĩrĩirio. Hĩndĩ ĩyo Lisia agĩtũmanĩra Ayahudi na magaathĩrĩria macio ma thaayũ, nao magĩĩtĩkĩra.
61 Rĩrĩa mũthamaki na atongoria aake meehĩtire atĩ nĩmekũrũmia kĩrĩĩkanĩro kĩu, Ayahudi arĩa meehithĩĩte mũciĩ wa kwĩgitĩra makiumĩra.
62 No rĩrĩa mũthamaki aatoonyire Hekaarũ ĩrĩa yarĩ kĩrĩmainĩ gĩa Zayuni, agĩthũũkia kĩrĩĩkanĩro gĩake oona ũrĩa Hekaarũ yakĩrĩirwo na thingo cia hinya. Agĩathana thingo icio ciothe imomorwo.
63 Thuutha wa ũguo akĩhũndũka na ihenya aroreete itũũra rĩa Anitiokia kũrĩa aakorire Filipu oeete ũnene, akĩrĩhũũra akĩrĩtuunyana na hinya.