Alekisanda Epifane gũtua Jonathani mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene
1 Na rĩĩrĩ, mwaka wa 160Alekisanda Epifane mũrũ wa Anitioku wa Kana agĩũka akĩĩnyiitĩra itũũra rĩa Putolemai. Andũ aakuo makĩmwamũkĩra makĩmũtua mũthamaki wao.
2 Rĩrĩa Demetirio aiguire ũguo, akĩũngania mbũtũ nene mũno ya thigari athiĩ akahũũrane naake.
3 Hĩndĩ ĩyo Demetirio akĩandĩkĩra Jonathani marũa ma ũraata me na ciugo cia kũmũgaathĩrĩria.
4 Mataanya maarĩ kũrĩa kĩrĩĩko na Ayahudi mbere ya Alekisanda kũrĩa kĩrĩĩko nao.
5 Demetirio eeciiragia atĩ Jonathani nĩekũririkana maũũru moothe marĩa aamwĩkĩĩte, o na marĩa eekĩĩte aariũ a nyina o na rũũrĩrĩ ruothe rwa Ayahudi.
6 Naake Demetirio akĩhe Jonathani ũhoti wa gũthondeka mbũtũ yake ya ita, na kũmĩhaarĩria na indo ciothe cia mbaara, akĩmũtua mũraatawe wa kũmũteithĩrĩria na agĩathana anengerwo mĩgwate ĩrĩa yahingĩrĩĩtwo Jerusalemu.
7 Kwoguo Jonathani agĩthiĩ Jerusalemu, agĩthoomera andũ oothe o na andũ arĩa matũũraga nyũmbainĩ icio cia kwĩgitĩra marũa macio.
8 Nao oothe makĩmaka mũno maigua atĩ mũthamaki nĩaheete Jonathani rũũtha rwa gũthondeka mbũtũ ya ita.
9 Magĩcooka makĩmũnengera mĩgwate yothe, naake akĩmĩhe rũũtha ĩinũke kũrĩ aciari aayo.
10 Naake Jonathani agĩtua Jerusalemu mũciĩ wake ũrĩa mũnene, na akĩambĩrĩria kũwaka na kũũcookanĩrĩria rĩngĩ.
11 Agĩgĩatha aaki maake thingo ciothe cia itũũra rĩa Jerusalemu, o na rũthingo rwa gũthiũrũrũkĩria kĩrĩma gĩa Zayuni na mahiga ma thikwea. Ũguo noguo gwagĩĩkirwo.
12 Nao ageni oothe arĩa maatũũraga manyũmbainĩ ma hinya ma kwĩgitĩra marĩa Bakide aakithĩĩtie makĩũra oothe;
13 o mũndũ aatiganagĩria gĩtĩ kĩa ũnene kĩrĩa aaheetwo agacooka bũrũri wake.
14 No rĩĩrĩ, no Ayahudi aniini arĩa maatiganĩirie watho o na irĩra cia Musa, maatigarĩĩte Bethizuri tondũ nokuo gwatigarĩĩte gwa kũũrĩra.
15 Hĩndĩ ĩyo mũthamaki Alekisanda akĩigua ũhoro wa irĩĩkanĩro ciothe iria Demetirio eerĩire Jonathani. Agĩcooka akĩmenya Jonathani wega makĩria. Na akĩmenya ũhoro wa mbaara ciothe iria aahũũranĩĩte, o na ciĩko ciake cia ũcamba, na mathĩĩna marĩa moothe we mwene na aariũ a nyina moomĩrĩirie.
16 Nĩ ũndũ ũcio akĩmenya atĩ ndakoona mũndũ ta Jonathani. Kwoguo akĩmũtua mũraata wake, o na akĩmũtua mũteithĩrĩria wake wa mbaara.
17 Agĩkĩandĩkĩra Jonathani marũa maya:
18 “Kũrĩ wee, mũrũ wa baaba, Jonathani, ngeithi.
19 Nĩndĩkĩĩtie kũmenya atĩ wĩ mũndũ njamba, na no nyende ũtuĩke mũraata witũ.
20 Nĩ ũndũ ũcio kuuma ũũmũũthĩ nĩndagũtua Mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene wa rũũrĩrĩ rwanyu, na ũrĩĩtagwo, ‘Mũraata wa mũthamaki!’ Ningĩ ũgĩtũũre ũrĩ mũraata wa gũtũteithagĩrĩria.”
Agĩcooka akĩmũtumĩra nguo ya ũnene, o na kĩraũni kĩa thahabu.
21 Naake Jonathani akĩĩhumba nguo cia mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene mweriinĩ wa mũgwanja mwaka wa 160Thigũkũinĩ ya Ithũnũ. Agĩcooka agĩthondeka mbũtũ ya ita na akĩĩigĩra indo nyingĩ cia mbaara.
Jonathani gũteithĩrĩria Alekisanda Epifane
22 Ũhoro ũcio wothe ndwakenirie Demetirio aũigua.
23 Agĩkĩyũria atĩrĩ, “Ĩ twarekereirie Alekisanda atume ndũgũ na Ayahudi mbere iitũ atĩa? Ndũgũ ĩyo nĩtũmĩĩte ekinyĩre mũno.
24 O na niĩ nĩngũmatũmĩra marũa ma ũraata, na ndĩmeerĩre itĩ cia ũnene, o na iheeo, nĩ geetha meetĩkĩre kũndeithĩrĩria.”
25 Naake agĩkĩmaandĩkĩra atĩrĩ:
“Niĩ, Demetirio, nĩndamũgeithia inyuĩ rũũrĩrĩ ruothe rwa Ayahudi.
26 Nĩtũkeneete twaigua atĩ no mũrũmĩĩtie mĩĩhĩtwa ya kĩrĩĩkanĩro kĩrĩa twarĩĩkanĩire, o na atĩ ũraata witũ na inyuĩ ũrĩ o ho, na atĩ mũtigwatanĩire na thũ ciitũ.
27 Nĩ ũndũ ũcio, tũũraai mũrĩ ehokeku harĩ ithuĩ na nĩmũkuona atĩ nĩtũrĩmũtugaga na maũndũ meega.
28 Nĩtũkũmwehereria magooti mangĩ maingĩ, na tũmũhe maũndũ mangĩ meega.
29 Ningĩ rĩu nĩndarekereria Ayahudi oothe na nĩndameehereria magooti ma mĩthemba yothe, igooti rĩrĩa rĩĩtagio nĩ ũndũ wa cumbĩ, o na magooti marĩa mangĩ mwanya mwanya.
30 Hamwe na ũguo nĩndamũrekereria kuuma ũũmũũthĩ kwaga kũũndutĩra gĩcunjĩ kĩmwe kĩa ithatũ kĩa magetha maanyu ma irio, o na nuthu ya magetha ma matunda. Kuuma ũũmũũthĩ gũthiĩ na mbere, ndigũcooka gwĩtia magooti macio kuuma Judea, o na kuuma ng’ongo iria ithatũ iria ciongereirwo Judea itinĩĩtio kuuma Samaria na Galili.
31 Nakuo Jerusalemu o na matũũra marĩa makũrigiicĩirie, kũrĩĩtagwo itũũra rĩtheru na gũtirĩĩtagio magooti o na marĩkũ.
32 Ningĩ ndigũcooka kũrũũgamĩrĩra nyũmba ĩrĩa nene ya kwĩgitĩra ĩrĩ Jerusalemu, nĩndamĩneana mookoinĩ ma Mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene aige kuo mũndũ ũrĩa ekwenda amĩrangagĩre.
33 Nao Ayahudi oothe arĩa matũũraga bũrũriinĩ wakwa marĩ mĩgwate ya kuuma Judea, nĩndamarekereria matarĩ kĩndũ megwĩtio. Acio matikarĩhio igooti, o na kana mahiũ maao marutĩrwo igooti.
34 Ningĩ hĩndĩ ya Thigũkũ ciothe, na Thabatũ ciothe, o na mahinda ma karũũgamo ka mweri, o na mĩthenya ĩrĩa ĩngĩ ĩrĩ igweta, na mĩthenya ĩtatũ ĩrĩa ĩtongoreetie na ĩtatũ ĩrĩa irũmĩrĩire Thigũkũ ĩrĩa nene gũtikaarutagwo igooti. Mĩgwate yothe ya Ayahudi thĩinĩ wa wathani wakwa ĩrĩrekagĩrĩrio mĩthenya ĩyo.
35 Hatirĩ mũndũ o na ũrĩkũ ũrĩkoragwo arĩ mwĩtĩkĩrie gwĩtia igooti o na kana gũtoonyerera Mũyahudi o wothe na njĩra o na ĩrĩkũ.
36 “Ayahudi nĩmarĩtĩkagĩrio kũheana andũ matakĩrĩĩte ngiri mĩrongo ĩtatũ (30,000) thĩinĩ wa ita cia mũthamaki. Naguo mũcaara wao ũrĩkoragwo ũigana o ta wa thigari iria ingĩ cia mũthamaki.
37 Amwe aao marĩtuĩkaga a kũrangagĩra nyũmba cia kwĩgitĩra na cia mũthamaki, na angĩ a kũrutaga mawĩra ma bata ũthamakiinĩ. Ningĩ atongoria aao o na anene marĩkoragwo marĩ Ayahudi. Marĩkoragwo meetĩkĩrĩĩtio kũrũmĩrĩra mawatho o na mĩtugo yao, o ta ũrĩa mũthamaki eetĩkĩrĩĩtie o na Judea gwĩkagwo.
38 “Ng’ongo iria ithatũ ciatinirio kuuma Samaria nĩigũtuĩka cia Judea, na irĩathagwo nĩ Mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene.
39 Ningĩ mahũthĩro na mabata moothe ma Hekaarũ ya Jerusalemu mariumaga itũũrainĩ rĩa Putolemai na mĩgũndainĩ yakuo. Ũguo nĩguo ndoiga.
40 Nĩndeeranĩra atĩ nĩndĩmũtũmagĩra mbeeca cia betha ngiri ikũmi na ithaano (15,000) kuuma kĩgĩĩnainĩ kĩa mũthamaki mwaka o mwaka.
41 Nayo mĩhothi yothe ĩrĩa itarĩ ndamũrĩha ya mĩaka ĩyo yothe ĩthirĩĩte, nĩngaamũrĩha na thiĩ na mbere kũrĩha mahũthĩro moothe ma Hekaarũ.
42 Hamwe na ũguo tũtirĩmwĩtagia mbeeca cia betha ngiri ithaano (5,000) irĩa twĩtagia Hekaarũinĩ o mwaka. Mbeeca icio nĩciakũhũthagĩrwo nĩ athĩnjĩri Ngai arĩa marĩtungataga Hekaarũinĩ.
43 Mũndũ o wothe angĩgaakorwo e na thiirĩ kũrĩa guothe thamakaga, kana thiirĩ ũngĩ o wothe, naake athiĩ ehithe kũu Hekaarũinĩ o na kana handũ hangĩ heetanĩĩtio na Hekaarũ ĩyo-rĩ, ũcio nĩatiganagwo naake. O nacio indo ciake iria irĩ kũrĩa guothe thamakaga, itikaahuutagio nĩ mũndũ.
44 Ningĩ mahũthĩro moothe ma gwakithia Hekaarũ rĩngĩ o na makũmĩgemia, mariumaga kĩgĩĩnainĩ kĩa mũthamaki.
45 O namo mahũthĩro ma gwakithia rĩngĩ thingo cia Jerusalemu o na thingo cia kũrĩthiũrũrũkĩria, o na thingo cia matũũra marĩa ma bata kũu Judea, mariumaga kĩgĩĩnainĩ kĩa mũthamaki.”
46 Naake Jonathani na andũ aake maigua maũndũ macio moothe Demetirio aagaathĩrĩirie makĩrega kũmeetĩkia o na kũmeetĩkĩra, maaririkana maũndũ maingĩ mooru marĩa Demetirio eekĩĩte Isiraeli o na ũrĩa anamahinyĩrĩria.
47 Magĩgĩĩtĩkania na mawoni ma Alekisanda tondũ nĩ we maiguire arĩ na maũndũ meega ma thaayũ na magĩtuĩka a kũmũteithagĩrĩria mbaarainĩ matukũ ma muoyo wake wothe.
48 Hĩndĩ ĩyo Alekisanda agĩthondeka mbũtũ ya ita ya hinya ma, na akiumagara kũrũa na Demetirio.
49 Nacio thigari cia mĩena ĩyo yerĩ ikĩhũũrana mũno nginya thigari cia Demetirio ikĩhootwo. Naake Alekisandaagĩteng’eria Demetiriona hinya mũno.
50 Naake Alekisanda akĩhũũrana mbaara na hinya o nginya riũa rĩgĩthũa. Naake Demetirio akĩũragwo mũthenya ũcio.
51 Naake Alekisanda akĩrekia arekio kwĩ Putolemi wa Gatandatũ mũthamaki wa Misiri na ndũmĩrĩri ĩno:
52 “Atĩrĩĩrĩ Putolemi, nĩngwenda ũmenye atĩ nĩnjookeete ũthamakiinĩ wakwa, na ngaikarĩra gĩtĩ kĩa ũthamaki kĩrĩa kĩa maithe maakwa. Nĩndĩkĩĩtie kwĩnyiitĩra thirikaari na nĩ niĩ rĩu ndĩrathana.
53 Nĩhũũranĩĩte na Demetirio ngamũhoota, na rĩu ũthamaki wake wĩ mookoinĩ maakwa.
54 Rĩu-rĩ, nĩndĩhaarĩirie gũthondeka ngwatanĩro ya ũraata nawe. Ndagũthaitha ũhe mwarĩguo ndĩmũhikie ndĩgĩtuĩke mũthoniguo. Nĩngũmũhe o inyuerĩ iheeo o iria ingĩmwagĩrĩra.”
55 Naake mũthamaki Putolemi akĩmũcookeria atĩrĩ, “Alekisanda, nĩnjũũĩ gĩkeno kĩrĩa warĩ nakĩo mũthenya ũrĩa wacookire bũrũriinĩ waku, na ũgĩikarĩra gĩtĩ kĩa ũthamaki kĩa maithe maaku.
56 Rĩu-rĩ, nĩndeetĩkania na ihooya rĩu rĩaku. Kwoguo amba ũũke tũcemanie Putolemai nĩguo twaranĩrie, na nĩngwĩtĩkĩra gũtuĩka mũthoniguo o ta ũguo ũnjũũrĩĩtie.”
57 Nĩ ũndũ ũcio Putolemi na mwarĩ wake wetagwo Kileopatira makiuma Misiri magĩkinya Putolemai mwaka wa 162.
58 Naake mũthamaki Alekisanda akiumagara kũmũtũnga, naake Putolemi akĩmũhe mwarĩ nĩguo amũhikie. Naguo ũhiki ũcio ũgĩkũngũĩrwo mũno kũu Putolemai na njĩra cia gĩũthamaki.
59 Naake mũthamaki Alekisanda akĩandĩkĩra Jonathani marũa atĩ ooke nĩguo maaranĩrie.
60 Naake Jonathani akiumagara ehumbĩĩte gĩũthamaki agĩthiĩ Putolemai agĩkora athamaki acio eerĩ. Akĩmahe iheeo cia betha na thahabu, o na akĩhe araata aao iheeo nyingĩ na ũndũ ũcio ũkĩmakenia mũno.
61 Na rĩĩrĩ, Ayahudi mĩgarũka makĩenda gũthũũkĩria Jonathani rĩĩtwa na kũmũmenereria he mũthamaki, no Alekisanda akĩaga kũmeetĩkia.
62 Hĩndĩ ĩyo mũthamaki Alekisanda agĩathana atĩ Jonathani ahumbwo nguo cia ũnene,
63 na akĩmũhe gĩtĩĩo gĩa gũikara hakuhĩ naake. Agĩcooka agĩatha atongoria mamuumagarie mamũkinyie gatagatĩ ga itũũra, na maanĩrĩre atĩ Jonathani ndagathitaangĩrwo ũndũ o na ũrĩkũ, o na hatikaanooneke mũndũ o na ũmwe ũkũmũrutĩra haaro.
64 Rĩrĩa arĩa maamũthitangaga maiguire ũrĩa kwanĩrĩirwo, o na makĩona gĩtĩĩo kĩrĩa gĩothe Jonathani aaheetwo, o na makĩona ahumbĩĩtwo nguo cia ũnene, makĩũra oothe.
65 Naake mũthamaki agĩtũũgĩria Jonathani mũno, o na akĩmũhe ngathĩ ya mbere ya gũtuĩka ũmwe wa “Araata a mũthamaki” na akĩmũtua mũtongoria wa mbaara o na barũũthi wa bũrũri.
66 Naake Jonathani agĩcooka Jerusalemu aiyũrĩĩtwo nĩ gĩkeno nĩ ũndũ wa ũhootani ũcio wake.
Jonathani kũhoota Apoloni
67 Na rĩĩrĩ, mwaka wa 165, Demetirio wa Keerĩ, mũrũ wa Demetirio wa Mbere, akiuma Kirete agĩthiĩ Siria bũrũri wa maithe maake.
68 Naake Alekisanda rĩrĩa aiguire ũhoro ũcio, agĩĩtigĩra mũno agĩcooka Anitiokia mũciĩ ũrĩa mũnene wa Siria.
69 Demetirio agĩgĩthuura Apoloni atuĩke barũũthi wa Siria ĩrĩa Nene. Naake Apoloni agĩthondeka mbũtũ nene ya ita, agĩcooka kambĩ yake Jamunia. Ningĩ agĩcooka agĩtũmĩra Jonathani Mũthĩnjĩri Ngai Ũrĩa Mũnene ndũmĩrĩri ĩno:
70 “Atĩrĩĩrĩ Jonathani, nĩũtũmĩĩte menererio mũno, nĩ ũndũ-rĩ, nĩ kĩĩ gĩtũmĩĩte wĩyũmie ũguo na ndũrĩ na andũ a gũgũteithĩrĩria?
71 Angĩkorwo nĩwĩhokeete thigari ciaku-rĩ, kiumagare ũũke gũũkũ kĩaraganainĩ tuonane, nĩ geetha tũmenye ũrĩa wĩ na hinya kwĩ ũrĩa ũngĩ. Niĩ haakwa-rĩ, ndĩ na matũũra maingĩ maakũndeithĩrĩria.
72 Rĩu-rĩ, nĩũkũmenya niĩ ndĩ ũ o na ũkĩmenye andũ aakwa akũndeithĩrĩria nĩ a, o na nĩũkũmenya atĩ ndũngĩhota kwĩĩndiirĩrĩria. Ningĩ nĩwagĩrĩirwo nĩkũmenya atĩ maithe maanyu maahũũrĩirwo bũrũriinĩ wao maita meerĩ.
73 Ũgwĩciiria atĩ no ũhote gwĩtiiria thigari ici ciakwa cia mbarathi, o na ita ici ciakwa iria ciĩyaraganĩĩtie gũũkũ kĩaraganainĩ gĩĩkĩ gĩothe? Gũũkũ-rĩ, ndũngĩona ngurunga handũ ũngĩĩhitha o na kana mwanya wa kũũrĩra.”
74 Jonathani aigua ũguo Apoloni aamwĩrire akĩraakara mũno. Akĩrũma thigari ngiri ikũmi (10,000) akiuma Jerusalemu, naake mũrũ wa nyina Simoni agĩĩturanĩra naake arĩ na thigari cia kũmũteithĩrĩria.
75 Magĩthiĩ makĩamba kambĩ yao hakuhĩ na Jopa tondũ andũ a itũũra rĩu nĩmaamahingĩrĩirie matigaatoonye kuo. Hamwe na ũguo Apoloni nĩarĩ na kambĩ ya thigari hau. Nao Jonathani magĩtharĩkĩra itũũra rĩu,
76 nao andũ arĩa maarĩ itũũrainĩ thĩinĩ makĩmahingũrĩra nĩgwĩtigĩra. Naake Jonathani akĩĩgwatĩra itũũra rĩa Jopa.
77 Rĩrĩa Apoloni aiguire ũguo akĩrũma thigari ngiri ithatũ (3,000) cia mbarathi, o na mbũtũ nene ya iria ciathiaga na magũrũ agĩthiĩ aroreete Azoto ta arĩ kwenda eendaga gũtuĩkanĩria kuo. Na tondũ nĩamenyaga atĩ aarĩ na thigari cia mbarathi cia kũmũigana agĩthiĩ kũu kĩaraganainĩ.
78 Naake Jonathani akĩmuuma thuutha akĩmũkora kuo. Nao makĩarĩra mbaara.
79 No rĩĩrĩ, Apoloni nĩatigĩĩte aahitha thigari ngiri (1,000) cia mbarathi handũ hegitĩĩtie thuutha wao.
80 Na rĩĩrĩ, Jonathani akĩrĩĩkia kũmenya ũguo-rĩ, aarĩ mũthiũrũrũkĩrie. Nacio thũ ciao ikĩmahatĩrĩria mũno, ikĩmarathanga na mĩguĩ kuuma rũũciinĩ o nginya hwaĩinĩ.
81 Nacio thigari cia Jonathani ikĩũmĩrĩria mũno o ta ũrĩa aaciathĩĩte. Nacio thigari cia thũ ciao cia mbarathi ikĩnoga.
82 Hĩndĩ ĩyo cianogeete ũguo, Simoni na thigari ciake makiumĩra magĩtharĩkĩra iria ciathiaga na magũrũ magĩcihũũra mũno o nginya magĩcitooria ikĩũra.
83 Nacio thigari icio cia mbarathi, o icio ciahurunjũkĩire kũu itũũrainĩ, ikĩũra igĩthiĩ kwĩhitha hekaarũinĩ ya ngai yacio yetagwo Dagoni.
84 Naake Jonathani akĩmundia mwaki itũũra rĩu rĩa Azoto hamwe na matũũra marĩa marĩthiũrũrũkĩirie na agĩtaha indo nyingĩ. Ningĩ agĩcina hekaarũ ĩyo ya Dagoni o hamwe na arĩa meehithĩĩte kuo.
85 Mũthenya ũcio andũ arĩa mooragirwo na rũhiũ rwa njora hamwe na acio maacinirwo na mwaki maarĩ ngiri inyaanya (8,000).
86 Jonathani agĩkiuma kũu Azoto agĩthiĩ agĩaka kambĩ yake Ashikeloni. Nao andũ a kũu makiumagara kũmũtũnga makiugaga ngemi nĩgũkena.
87 Hĩndĩ ĩyo Jonathani na thigari ciake magĩcooka Jerusalemu makuuĩĩte mĩrigo mĩingĩ mũno ĩrĩa maatahĩĩte.
88 Rĩrĩa mũthamaki Alekisanda aiguire ũhootani wothe wa Jonathani, akĩmũtũũgĩria mũno.
89 Naake akĩmũtũmĩra mũcibi wa thahabu wa gĩtĩĩo wa gũcuuragio ciande ũrĩa waheagwo arĩa oothe maakoragwo maheetwo gĩtĩĩo kĩa: “Andũ a rũrĩra rwa mũthamaki.” Agĩcooka akĩmũhe itũũra rĩa Ekironi o na matũũra marĩa marĩthiũrũrũkĩirie.